نقش ویتامین B12  در بدن و علائم کمبود B12

در ادامه بحث معرفی ویتامینها ی محلول درآب در این مطلب به معرفی ویتامین B12 می پردازیم. ویتامین B12 یا کوبالامین یکی از انواع ضروری ویتامین های محلول در آب می باشد و در طیف مختلفی از خوراکی ها از جمله ماهی، گوشت، تخم مرغ و محصولات لبنی یافت می شود. ویتامین B12 معمولا به همراه سایر ویتامین های گروه B در محلول ها و مکمل های ویتامین B12 استفاده می شود. ویتامین B12 برای یکسال در کبد افراد ذخیره شده و خطر ابتلای افراد به کم خونی را کاهش می دهد. نقش ویتامین B12 در بدن برای تولید DNA و همچنین در سالم نگه داشتن اعصاب و گلبول های قرمز بسیار مهم است.

نقش ویتامین B12 در بدن

• ویتامین B₁₂ در تولید سلولهای بدن نقش دارد و نقش آن مانند اسید فولیک، شرکت در همانند سازی ژنهای هسته سلول است. تکثیر سلولی در دستگاه گوارش ، مغز استخوان و بافت عصب با کمک ویتامین B₁₂ صورت می‌گیرد. اگر ویتامین B₁₂ دریافت نکنیم ظرف حدود یکسال ذخیره موجود در کبد تمام شده و تولید سلولی در اندامهای یاد شده دچار اختلال می‌شود.
• ویتامین B₁₂ در دستگاه گوارش به تولید سلولهای مخاطی دیواره کمک می‌کند. اگر ویتامین B12 نباشد زبان متورم و سرخ‌رنگ می‌شود و اختلالات گوارشی مثل اسهال بروز می‌کند
• ویتامین B₁₂در مغز استخوان موجب تولید سلولهای خونی می‌گردد. در صورت کمبود این ویتامین گلبولهای قرمز بزرگتر از حد طبیعی شده، زود از بین می روند و فرد مبتلا به کم خونی مگالوبلاستیک می‌شود.

• ویتامین B₁₂ در بافت عصبی نقش تولید سلولهای رشته‌های عصبی را عهده‌دار است. کمبود این ویتامین اختلالات عصبی را به همراه دارد که کرخی و لرزش بدن است و سوزش در پاها نیز احساس می‌شود.

• ویتامین B12 در بافت عصبی نقش تولید سلولهای رشته های عصبی را عهده دار است. کمبود ویتامین B12 اختلالات عصبی را به همراه دارد که کرخی و لرزش بدن است و سوزش در پاها نیز احساس می شود .

چقدر ویتامین B12 باید مصرف کنیم؟

میزان توصیه شده مصرف ویتامین B12 چه از منابع خوراکی و چه از مکمل ها به شرح جدول زیر می باشد:

گروه سنی                          میزان مناسب مصرف ویتامین B12

۰-۶ ماه                               ۰٫۴ میکروگرم در روز

۷-۱۲ ماه                            ۰٫۵ میکرو گرم در روز

۱-۳ سال                            ۰٫۹ میکروگرم در روز

۴-۸ سال                            ۱٫۲ میکروگرم در روز

۹-۱۳ سال                          ۱٫۸ میکروگرم در روز

۱۴ سال و بیشتر                  ۲٫۴ میکروگرم در ماه

زنان باردار                           ۲٫۶ میکروگرم در روز

زنان شیرده                        ۲٫۸ میکروگرم در روز

بنظر می رسد ویتامین B12 حتی در مقادیر زیاد هم بی خطر بوده و محققان هنوز سطح محدودیتی برای مصرف این ویتامین نیافته اند.

آنچه باعث کمبود ویتامین B12 می شود

مشکلات سیستم ایمنی و کمبود B12

B12  نقش مهمی در تولید گلوبول‌های سفید دارد و گلوبول‌های سفید برای سیستم ایمنی بدن حیاتی هستند. کمبود ویتامین B12 نه تنها سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند، بلکه بعضی از اختلالات سیستم ایمنی نیز می‌توانند باعث به وجود آمدن کمبود این ویتامین بشوند. مثلا، بیماری گریوز که نوعی پرکاری تیروئید است می‌تواند باعث به وجود آمدن کم‌خونی پرنیشیوز شود که آن هم به نوبه‌ی خود منجر به کمبود ویتامین B12 می‌شود.

مشکلات گوارشی و کمبود B12

به این دلیل که مشکلات گوارشی جذب ویتامین B12 را با مشکل مواجه می‌کنند، افرادی که بیماری‌های معده یا گوارشی دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. افرادی که از سیلاک رنج می‌برند ممکن است با جذب B12 مشکل داشته باشند. اگر شما هر کدام از این بیماری‌ها را دارید، حتما با پزشک خود درباره‌ی مصرف مکمل‌های دارویی یا تزریق B12 مشورت کنید. از آنجا که حتی مصرف خوراکیِ بالاترین دُوز B12 نمی‌تواند به خوبی در بدن شما جذب شود، بهترین راهِ دریافت آن، تزریق است.

جراحی کاهش وزن و کمبود B12

بعضی از جراحی‌هایی که بر روی سیستم گوارشی انجام می‌گیرند، مانند جراحی مجاری معده، جذب ب۱۲ را سخت‌تر می‌کند. یکی از دلایل آن به کاهش توانایی بدن در جذب غذا مربوط می‌شود. همچنین پایین بودن میزان عامل داخلی، که همانطور که گفتیم پروتئینی است که به بدن در جذب ب۱۲ کمک می‌کند، نیز در این موضوع مؤثر است. مشکل جذب می‌تواند یک مشکل دائمی باشد و افرادی که جراحی‌های مجاری معده انجام می‌دهند باید تا آخر عمر مکمل‌های B12 مصرف کنند.

بزرگسالان بالای 50 سال در معرض خطر کمبود ویتامین B12 هستند

با افزایش سن، معده اسید کمتری ترشح می کند و اسید معده کلید جذب ویتامین B12 است. بر اساس تخمین مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، حدودا از هر یک نفر بزرگسال بالای 50 سال، 31 نفر دچار کمبود این ویتامین هستند.

افراد مسن تر اغلب اشتهای کمتری داشته و غذای کمتری می خورند و احتمالا تحت درمان های دارویی هم هستند ( مانند داروهای سوزش سر دل ) که منجر به کاهش سطح اسید معده می شود. در واقع برخی از سالمندان توانایی جذب ویتامین B12 غذاها را از دست می دهند و باید از مکمل ها یا در صورت کمبود شدید از تزریق استفاده کنند.

 داروهای سوزش سر دل می توانند عامل کمبود ویتامین B12 باشند

برخی از داروهای تجویزی سوزش سر دل تولید اسید معده را سرکوب می کنند، که برای جذب ویتامین B12 مورد نیاز است. یک مطالعه که در سال 2013 در مجله انجمن پزشکی آمریکاانجام شد مشخص کرد که مصرف داروهایی که با نام مهار کننده های پمپ پروتون proton pump ( مثل Prilosec و Nexium ) شناخته می شوند، با مصرف بیشتر از 2 سال احتمال کمبود ویتامین B12 را تا 65 درصد افزایش می دهند. و مصرف 2 سال یا بیشتر داروهایمسدود کننده گیرنده H2 (H2 receptor blocker مانند پپسید Pepcid و زانتک Zantac ) شانس کمبود آن را 25 درصد افزایش می دهد. اگر شما به طور منظم از این داروها استفاده می کنید بهتر است برای محافظت از سلامتی خود با پزشکتان مشورت کنید.

گیاهخواران در معرض خطر کمبود ویتامین B12 هستند

ویتامین B12 به طور طبیعی در محصولات حیوانی یافت می شود. بنابراین اگر رژیم غذای شما تا حد زیادی بر پایه گیاهخواری است مثل میوه ها، سبزیجات، لوبیا، سویا و غیره. شما در معرض کمبود این ویتامین هستید.

گیاهخواران باید حداقل هفته ای یک بار غذایی که از دو گروه تخم مرغ یا لبنیات تشکیل شده باشد استفاده کنند. گیاهخوارانی که به هیچ عنون محصولات حیوانی مصرف نمی کنند باید مکمل یا غذاهای غنی شده با ویتامین B12 از قبیل سریال صبحانه (breakfast cereal)، غلات، شیر غیر لبنی و جایگزین های گوشت که با این ویتامین غنی شده باشند، استفاده کنند. بنابراین اول برچسب را بررسی کنید تا مطمئن شوید.

ممکن است کودکان هم به کمبود ویتامین B12 مبتلا شوند

کمبود ویتامین B12 در کودکان جدی است و می تواند با علائمی نظیر کم خونی، مشکلات حرکتی، مشکل رسیدن به نقاط عطف رشد و اختلال رشد همراه باشد که ممکن است منجر به مرگ شود.کمبود ویتامین B12 در نوزادان نادر است اما می تواند رخ دهد اگر کودکی تغذیه بدون غذاهای حیوانی داشته باشد یا اگر شیر مادری که گیاهخوار است را بخورد یا بعد از دوران نوزادی همچنان فقط شیر مادرش را بخورد. بر طبق یک مطالعه که نتیجه آن در ژورنال پزشکی کودکان منتشر شده است، مصرف مکمل های B12 توسط مادران در دوران بارداری می تواند از پیش آمدن این مشکل برای نوزادان جلوگیری کند.

علائم کمبود ویتامین B12

۱ – احساس خستگی

ویتامین B12 غذاهای دریافتی را تبدیل به انرژی برای بدن می کند. همچنین اکسیژن را به سرتاسر بدن منتقل می کند. در صورت نبودن این ویتامین در بدن روند سوخت و ساز و انتقال اکسیژن به مشکل بر می خورد و بدن شما احساس کسالت و کرختی و خستگی بدون دلیل می کند.

۲ – احساس سوزن سوزن شدن

وجود ویتامین B12 برای عملکرد اعصاب بدن بسیار ضروری است. کمبود ویتامین B12 در بدن منجر به بیماری نوروپاتی محیطی می گردد. نوروپاتی محیطی اختلال در اعصابی است که از مغز و طناب نخاعی سرچشمه می گیرند. بیماران مبتلا به نوروپاتی محیطی ممکن است شرایطی همانند خارش، بی حسی و احساس غیرمعمول، ضعف و دردهای سوزاننده را تجربه کنند.

۳ –رنگ‌پریدگی، زبان درد و آفت دهان

رنگ‌پریدگی، زبان قرمز، ملتهب و دردناک و آفت‌های دهانی از علائم ملموس کمبود ب۱۲ هستند. این علائم که به دلیل تغییراتی که کمبود این ویتامین در جریان خون ایجاد می‌کند رخ می‌دهند، می‌توانند سال‌ها بعد از تخلیه‌ی ذخائر بدن از این ویتامین دیده شوند. یکی دیگر از علائمی که به خون مربوط می‌شود، تپش قلب است. گاهی زود کبود شدن پوست هم نشانه‌ی کمبود مزمن این ویتامین است. اما این علائم در همه‌ی بیمارانی که کمبود ب۱۲ دارند بروز نمی‌کنند و یا اینکه به آرامی خودشان را نشان می‌دهند و تشخیص‌شان مشکل است.

 ۴ –فشار خون پایین

در صورت عدم وجود ویتامین B12 کافی، بدن شما نمی تواند سلول های قرمز خون را به اندازه کافی تولید کند. این یعنی شما در معرض خطر داشتن فشار خون پایین هستید، که نتیجه آن احساس سرگیجه، غش، عدم تمرکز، تاری دید، افسردگی، خستگی و پوست رنگ پریده است.

 ۵ –کم کاری تیروئید

تیروئید مسئول تنظیم رشد و هورمون های بدن است. تیروئید برای حفظ عملکرد صحیح خود در بدن نیاز به چندین ماده دارد که یکی از آن ها ویتامین B12 است. در صورت عدم وجود B12 کافی در بدن، غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی کند، و در نتیجه کم کاری تیروئید به وجود می آید. آثار هیپوتیروئیدی عبارتند از: افزایش وزن، ضربان قلب پایین، ریزش مو، اختلال در حافظه و آسیب های پوستی.

 ۶–ناباروری و سقط جنین

در سال ۲۰۰۱، یک مطالعه در مجله پزشکی باروری منتشر شد که نشان می دهد کمبود ویتامین B12 با ناباروری و همچنین سقط های جنین مکرر در ارتباط است. محققان می گویند که کمبود ویتامین B12 باعث تغییراتی در تخمک گذاری زنان می شود. همچنین بالا رفتن سطح هموسیستئین، یک علت عمده از دست دادن جنین است.

کمبود B12 می‌تواند موجب آسیب‌های ماندگار شود

کمبود ویتامین B12 اگر سال‌ها باقی بماند، باعث آسیب‌های عصبی برگشت‌ناپذیر، مانند از دست دادن حافظه، فقدان آگاهی و ناتوانی در تمرکز خواهد شد. از دیگر عوارض جانبی می‌توان به آسیب‌های عصبی، بی‌خوابی، اختلال نعوذ و حتی اختلالات روده و مثانه اشاره کرد.